Առաջադրանք #1
- Ի՞նչ է աղետը, որքանով է մարդու ներգործությունը մեծ աղետների առաջացման մեջ:
Աղետը պատահար է, որն առաջանում է բնական կամ տեխնածին արտակարգ իրավիճակների արդյունքում՝ իր հետ բերելով մարդկանց մահ կամ այս կամ այն օբյեկտի պատմության մեջ անուղղելի հետևանքներ։
Տարերային աղետներ տեղի են ունենում Երկրի ընդերքում (երկրաշարժ, հրաբխի ժայթքում և այլն), մակերևույթին (սելավ, սողանք, ձնահոսք, ջրհեղեղ, հրդեհ և այլն) և մթնոլորտում : Տարերային աղետները կարող են ընթանալ բավականաչափ արագ (օրինակ՝ երկրաշարժ, հրաբխի ժայթքում, սողանք, ձնահոսք) կամ երկարաձգվել (օրինակ՝ երաշտ, ցրտահարություն, վարարում) և այլն։ Բնակչության աճի, մարդու ոչ խելամիտ տնտեսական գործունեության, արտադրության մեջ ավելի մեծ բնական պաշարների ներգրավման և բարդ պայմաններով տարածքների յուրացման հետևանքով աճում է տարերային աղետների հասցրած վնասը։ Իր գործունեությամբ խախտելով շրջակա միջավայրի կայունությունը՝ մարդը մեծացնում է տարերային աղետների հավանականությունն ու չափերը։ Տարերային աղետներին բնորոշ են սկսվելու ժամանակային անորոշությունն ու հետևանքների ոչ միարժեքությունը, ուստի դրանք դժվար կանխատեսելի են։
- Բերել մեկ խոշոր տեխնածին և բնածին աղետի օրինակ (նկարագրել այն, նշել էկոլոգիական հետևանքները):
Ցունամի
Ցունամին բնական աղետ է, որի դեմ մարդն անզոր է: Ցունամիները հաճախակի երևույթ են Ճապոնիայում։ Դրանք կարող են պատճառել մեծ ավերածություններ, ինչպես նաև մարդկային զոհեր: Ցունամիները հիմնականում առաջանում են ստորջրյա ուժեղ երկրաշարժերի հետևանքով։ Ցունամի կարող է առաջանալ նաև հրաբուխների ժայթքումից, գետնի սողանքից և ստորջրյա պայթյուններից։ Ցունամին տարածվում է հսկայական արագությամբ՝ մեկ ժամում 800 կմ։ Չիլիի Վալդիվյան երկրաշարժի ժամանակ այդ ալիքները Հարավային Ամերիկայի ափերից ամբողջ Խաղաղ օվկիանոսի վրայով կտրեցին-անցան 15 հազար կմ ճանապարհ և փլվեցին Հավայան կղզիների, Նոր Զելանդիայի, Ավստրալիայի, Ճապոնիայի ափերի վրա ու հասան Կուրիլյան կղզիներ։
- Կարելի՞ է արդյոք կանխել աղետները, կամ գոնե թե դրանց վատ հետևանքները: Բերել հիմնավոր փաստարկներ:
Մարդածին աղետները իհարկե կարելի է կանխել, բայց բնածին աղետները ոչ: Մարդածին աղետները լինում են մարդկանց շնորհիվ, և այն կարող է կանխել մարդը, եթե լինի ուշադիր բնության հանդեպ: Իսկ բնական աղետները մարդիկ միայն կարող են կանխատեսել, բայց կանխել՝ ոչ:
Առաջադրանք #2
Պատմության ամենամեծ աղետները ուսումնասիրում ենք Չեռնոբիլի օրինակով
Չեռնոբիլի ատոմակայանի վթար 1986 թվականի ապրիլի 26-ին ՈՒկրաինական ԽՍՀ Վ. Ի. Լենինի անվան Չեռնոբիլի ատոմային էլեկտրակայանի չորրորդ էներգաբլոկի վթար։ Տեղի է ունեցել ռեակտորի պայթյունի հետևանքով և շրջակա տարածքները ենթարկել է ռադիոակտիվ ճառագայթման։ Վթարը ամենախոշորն է իր հետևանքներով ատոմային վթարների մեջ։ Ավերածությունը պայթուցիկ բնույթ էր կրում, ռեակտորը ամբողջությամբ ավերվել է, և շրջակա միջավայր արտանետվել են մեծ քանակությամբ ռադիոակտիվ նյութեր։ Վթարից հետո առաջին երեք ամիսների ընթացքում մահացել է 31 հոգի, իսկ ճառագայթման հետևանքները, որոնք բացահայտվել են 15 տարիների ընթացքում, դարձել են 60-80 մարդու մահվան պատճառ։ 134 մարդ տարբեր աստիճանի ճառագայթային հիվանդություն են ստացել, ավելի քան 115 հազար մարդ տարհանվել է 30 կիլոմետրանոց ճառագայթման գոտուց։ Հետևանքների վերացման համար մոբիլիզացվել են նշանակալի ռեսուրսներ, ավելի քան 600 հազար մարդ մասնակցել է վթարի հետևանքների լիկվիդացման գործում։
Առաջադրանք #3
Մերօրյա աղետների սկիզբ
- Խոսել բնապահպանական այն խնդիրների մասին, որոնք կարող են աղետների պատճառ դառնալ
Հանքերի շահագործումը ՀՀ-ում բավական աղետալի կերպով է կազմակերպված ու դա հանգեցնում է շրջակա միջավայրի աղտոտմանն ու բնակիչների՝ վաղ տարիքում զանազան առողջական խնդիրներ ունենալուն։ Հանքերի շահագործման արդյունքում անտառահատման քանակը նկատելիորեն աճել է, իսկ վարելահողերի տարածքը՝ կրճատվել։ ՀՀ տնտեսությունը կախված է հիմնականում հանքարդյունաբերությունից, քանի որ այն աշխատատեղերի ապահովման հիմնական ոլորտն է, ու նաև դրա շնորհիվ է, որ կրճատվում է աշխատանքի նպատակով արտերկիր մեկնողների քանակը։ Սակայն դա չի նշանակում, որ այն իրավունք ունենք զոհաբերել բնությունը հանուն ժամանակավոր կարիքները հոգալուն։ Հանքարդյունաբերության ոլորտը հանդիսանում է նաև կոռուպցիայի խորհրդանիշներից մեկը։
- Ներկայացնել հայաստանյան բնակավայրեր, որոնք բնապահպանական խնդիրների պատճառով վտանգված են ու աղետ է դա դառնալու
Պղնձի և մոլիբդենի հանքը Քաջարանում
Հանքը շահագործելով առաջանում են շատ թափոններ, որոնք նպաստում են հողի աղտոտվածությանը: Մարդիկ այդ հողի վրա բերք են ցանում, և բերքը արդեն աղտոտված է լինում ոչ օգտակար նյութերով: Աղետ սա կարող է դառնալ, քանի որ մարդիկ կարող են հողից թունավորվել, և ոչ միայն հողից նաև օդից:
- Ներկայացնել մերօրյա աղետները Հայստանում
Ըստ իս հիմնական աղետը դա հանքարդյունաբերությունն է: Մեր երկրի ընդերքը հարուստ է երկաթով, պղինձով, մոլիբդենով, ցինկով, ոսկով և այլ մետաղներով ու հետևաբար, հանքարդյունաբերողների կողմից շրջակա միջավայրի աղտոտումը բավական արդիական խնդիր է դարձել։ Բացի այս հիմնական մետաղներից, այլ մետաղների շարքին են դասվում ռենիումը, սելենիումը, կադմիումը, ինդիումը, բիսմութը։ Ներկայումս շահագործման մեջ են գտնվում մոտ 400 հանքեր, ու հարկ է նշել, որ այն կազմում է ՀՀ արդյունաբերության հիմնական մասը և ընդհանուր արտահանման ծավալների կեսը։
Առաջադրանք #4
Անհատական աշխատանքներ
Կենսաբանական աղետներ
Կենսաբանական աղետները բնական սցենարներ են, որոնք ներառում են հիվանդություն, հաշմանդամություն կամ մահ մեծ մասշտաբով մարդկանց, կենդանիների և բույսերի շրջանում միկրոօրգանիզմների, ինչպիսիք են բակտերիաները, վիրուսները կամ տոքսինները:
Համաճարակ, որը միաժամանակ ազդում է բնակչության, համայնքի կամ տարածաշրջանի անհամաչափ մեծ թվով անհատների վրա, օրինակ՝ խոլերան, ժանտախտը. կամ,
Համավարակը, որը տարածվում է մեծ տարածաշրջանում, այսինքն՝ մայրցամաքում, կամ նույնիսկ ամբողջ աշխարհում գոյություն ունեցող, առաջացող կամ նորից առաջացող հիվանդությունների և վարակների, օրինակ՝ գրիպի H1N1 (խոզի գրիպ):
Անցյալ իրադարձություններին արձագանքելու պատմությունը և կենդանիների հիվանդությունների բռնկումների համար հասանելի ներկա գործիքները նկարագրված են բազմաթիվ հոդվածներում: Տարբեր երկրներում կենդանիների առողջության արձագանքման գործող ծրագրերը նկարագրված են անցյալի իրադարձությունների օրինակներով: Հեղինակները համոզիչ փաստարկներ են ներկայացնում կենդանիների հսկողության հայտնաբերման և արձագանքման առկա ծրագրերն ուժեղացնելու և կիրառելու անհրաժեշտության համար: Կենդանական ծագման կանխամտածված միջազգային կենսաբանական աղետների կոնկրետ օրինակներ են շարադրված հոդվածներում, որոնց ուշագրավ օրինակներն են՝ նապաստակի հեմոռագիկ տենդը Նոր Զելանդիայում, գեղձերը ԱՄՆ-ում և թռչնագրիպը Ճապոնիայում: Միջազգային կազմակերպությունների դերը համաշխարհային գյուղատնտեսական հանրության պաշտպանության գործում ներկայացված են մի քանի հոդվածներում: Անասնաբուժական դատաբժշկական փորձաքննության և հետագծելիության նկարագրությունը բռնկումների կառավարման և արձագանքման մեջ մանրամասնում է համապատասխան նմուշառման ռազմավարությունների կարևորությունը: Տրվում է նաև հիվանդությունների մեղմացման բնորոշ խնդիրների համառոտ նկարագրությունը այն երկրներում, որտեղ չկան կայուն տնտեսական և սոցիալական կառույցներ: Վերջում քննարկվում են կանխարգելման, պատրաստվածության, արձագանքման և վերականգնման ծրագրերի ապագա ռազմավարական ուղղությունները:
Այս վերանայման ուժը ազգային և միջազգային հիվանդությունների կառավարման վերաբերյալ բազմաթիվ լավ փաստագրված հոդվածներն են, որոնք կարող են օգտակար լինել լայն լսարանի համար, ներառյալ գավառական, դաշնային և, ավելի քիչ, մասնավոր անասնաբույժներին: Գրախոսության թույլ կողմն այն է, որ այն շատ տարբեր առարկաների հավաքածու է, այլ ոչ թե առարկայի մանրամասն ակնարկ: Ընդհանուր առմամբ, հաշվի առնելով վերանայման մեջ առկա տեղեկատվության հարուստությունը և կենսաբանական աղետների մասին վկայակոչված հղումները, խորհուրդ է տրվում կարդալ բոլոր նրանց, ովքեր զբաղվում են հիվանդության բռնկման կառավարմամբ։
Ժանտախտ – եկել է Չինաստանից: Առաջին անգամ հասել Եվրոպա մոտ 540 թվականին։ Հիվանդությունը տանջում էր մայրցամաքը մոտավորապես 200 տարի։ Այն դարձավ տարածքի բնակչության թվի մոտ 50 տոկոսով կրճատման պատճառը։ Հասնելով իր գագաթնակետին, ժանտախտը սպանում էր Կոստանդնուպոլիսում ապրող օրական մոտ 10․000 մարդ։ Դիակներին թաղելու տարածքը գնալով սպառվում էր, այդ պատճառով դրանք մնում էին փողոցների վրա։ Բնակիչները վախենում էի թաղել իրենց բարեկամներին։
Ժանտախտից մահացածների քանակը ճշգրիտ չէ և երբեք չի տեղադրվի։ Բայց պատմաբանները կարծում են, որ այն պատմության մեջ եղել է ամենամահացուներից մեկը։ 200 տարիների ընթացքում, ըստ ժամանակակից հաշվարկների, ժանտախտից մահացել է մոտ 25-50 մլն մարդ։ Այն ժամանակ դա կազմում էր ամբողջ աշխարհի բնակչության մոտավորապես քառորդ մասը։
ԸՆԴՀԱՆՐԱՊԵՍ
Ժանտախտը վարակիչ հիվանդություն է, որը հարուցվում է Yersinia pestis բակտերիայով։ Ախտանշաններից են տենդը, թուլությունը և գլխացավը։ Սովորաբար այն սկսվում է հարուցչի ազդեցությունից հետո մեկից յոթ օրվա ընթացքում։ Բուբոնային ձևի ժամանակ առկա է ավշային հանգույցների մեծացում, սեպտիցեմիկ ձևի դեպքում հյուսվածքները կարող են սևանալ և մահանալ, իսկ թոքայինի դեպքում դիտվում է շնչահեղձություն, հազ և կրծքավանդակի ցավ։ Հաղթել ժանտախտին 14րդ դարում դեղամիջոցների միջոցով իհարկե անհնար էր։ Բայց ի շնորհիվ Կարմիր բանակի համաճարակաբանության և հիգիենայի հետազոտական ինստիտուտի սովետական գիտնականների 1947 թվականին ստեղծվեց հակաբիոտիկ։ Դեղամիջոցը օգնեց ամբողջովին բուժել առաջին հիվանդներին։ Այժմ աշխարհում լինում են ժանտախտի առանձին բռնկումներ, պատշաճ բուժմամբ, մահացությունը չի գերազանցում 5-10% -ը:
Իսպանական գրիպ(50-100մլն մահացաց մարդ)- 1918-ին, երբ աշխարհը նոր էր վերականգնվում Առաջին աշխարհամարտից, հայտնվեց նոր վիրուս — H1N1: Նա 500 միլիոն մարդու վարակեց մոլորակի բոլոր անկյուններում, նույնիսկ շատ հեռավոր վայրերում: Մահացությունների ընդհանուր թիվը հասել է առնվազն 50 միլիոնի, իսկ որոշ աղբյուրների համաձայն `100 միլիոն: 1919-1920 թվականներին փակվել են դպրոցներն ու թատրոնները, իսկ նրանցից ոմանք օգտագործվել են որպես դիահերձարան: Վիրուսի աղբյուրը Ֆրանսիայում զինվորական դաշտային ճամբարն էր։ Այնուամենայնիվ գրիպն անվանում են իսպանական։ Այն անհետացավ նույնքան հանկարծակի, ինչպես հայտնվել էր։ Համարվում է, որ «իսպանական գրիպը» մուտանտվել է ավելի քիչ մահացու շտամների մեջ: Այնուամենայնիվ, հաստատ այդ մասին չի կարելի ասել: Իսպանական գրիպի բռնկումը նույնպես համարվում է բոլոր ժամանակների մահացու համաճարակներից մեկը։
Նարօտ Դավթյան 